Sau Tết Nguyên đán 2024, B.T.Đ., 21 tuổi, một nam sinh viên tại Khánh Hòa từng đi bẫy chim hoang dã ở khu vực mình sinh sống.
Ngày 11/3, Đ. bất ngờ xuất hiện triệu chứng sốt, ho nhẹ, người căn bệnh từng tự mua thuốc uống tuy vậy không thuyên suy giảm.
4 ngày sau, nam sinh viên về nhà ở thị xã Ninh Hòa, tiếp xúc với mẹ, em gái.
Tiếp đó, người căn bệnh tới kiểm tra tại khu vực 2 của Trung tâm Y tế thị xã Ninh Hòa, được chẩn đoán viêm họng – thanh quản cấp/theo dõi sốt xuất huyết Dengue.
Bác sĩ đề nghị Đ. nhập viện theo dõi tuy vậy người căn bệnh xin kê đơn về điều trị ngoại trú.
Ngày 16/3, tình trạng căn bệnh chuyển biến nặng, Đ. được người nhà đưa đi cấp cứu tại Phòng kiểm tra Đa khoa khu vực Ninh Hòa.
các chuyên gia chẩn đoán người căn bệnh nhiễm khuẩn ruột, nhiễm trùng huyết có dấu hiệu cảnh báo và chuyển vào khoa Truyền nhiễm điều trị.
Một ngày sau, sức khỏe Đ. diễn biến nặng nên người căn bệnh được chuyển vào Phòng kiểm tra Đa khoa tỉnh Khánh Hòa.
Đ. được lấy mẫu căn bệnh phẩm gửi đi xét nghiệm tại Viện Pasteur Nha Trang, ngày 20/3 cho kết quả dương tính với virus cúm gia cầm A(H5N1).
Đơn vị từng hội chẩn với các Phòng thăm kiểm tra nhiệt đới Trung ương, Nhiệt đới TPHCM, Đa khoa tỉnh Khánh Hòa tuy vậy do tình trạng căn bệnh diễn biến nặng, phổi gặp phải xơ nên người căn bệnh từng tử vong.
Đ. cũng là người căn bệnh mắc cúm A (H5N1) thứ hai được ghi nhận ở nước ta trong vòng 10 năm qua.
Trường hợp còn lại phát hiện ở Phú Thọ vào tháng 10 năm 2022.
nói từ khi trỗi dậy ở Việt Nam vào cuối năm 2003, từng có 128 người được ghi nhận mắc căn căn bệnh lây truyền từ gia cầm này. một vài số lượng “khiêm tốn” khi so với các dịch căn bệnh không tương tự như sốt xuất huyết, cúm mùa thường Covid-19.
Tuy nhiên khi nhìn vào số ca tử vong vì căn căn bệnh này, chúng ta có thể hiểu vì sao nhiều chuyên gia y tế lo ngại khi H5N1 tái đi tái lại: Có 65 trường hợp trong số 128 người mắc H5N1 tử vong, tương đương với tỷ lệ 50,8%.
Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), từ 1/1/2003 tới 21/12/2023, tổng cộng 248 trường hợp nhiễm virus cúm gia cầm A (H5N1) ở người từng được báo cáo từ bốn quốc gia trong Khu vực Tây Thái Bình Dương. Trong số những người căn bệnh này, 139 ca từng tử vong.
Đầu thập niên 1900, virus cúm gia cầm lần đầu tiên được phát hiện tại Ý. Nó được xếp vào nhóm virus cúm A của họ Orthomyxoviridae. Đây là những retrovirus, mang vật liệu di truyền là những đoạn phân tử ARN, sợi đối mã (sợi âm tính).
Vỏ của virus cúm A bản dinh dưỡng là glycoprotein gồm 2 kháng nguyên: Kháng nguyên ngưng kết hồng cầu H (Hemagglutinin) và kháng nguyên trung hòa N (Neuraminidase). Có 15 loại kháng nguyên H (H1-H15) và 9 loại kháng nguyên N (N1-N9). Những cách tổ hợp không tương tự nhau của hai loại kháng nguyên này tạo nên các phân type không tương tự nhau của virus cúm A.
H5N1, một biến chủng nguy hiểm của virus cúm gia cầm bắt đầu hoành hành từ năm 1997. Trải qua hơn 2 thập kỷ, H5N1 vẫn đang thách thức ngành chăn nuôi và y tế toàn cầu.
Theo Wildlife Conservation Society Văn phòng Việt Nam, một vài kết quả rà soát cho rằng rằng từng phát hiện virus cúm gia cầm trên hơn 100 loài chim hoang dã, trong số đó, có một vài loài được cho là vật chủ tự nhiên của virus cúm gia cầm như: vịt trời, ngỗng, thiên nga, mòng biển…
Tuy nhiên, theo kết quả ghi nhận thì tất cả các loài chim hoang dã nhiễm virus cúm gia cầm đều không có triệu chứng triệu chứng trong khi gia cầm khi nhiễm virus có thể có các triệu chứng điển hình như: kém ăn, sưng mí mắt, tím ở vùng mào, yếm, cẳng chân, khó khăn thở, loạng choạng, ngã, triệu chứng hô hấp (chảy mũi, ho, hắt hơi…), vẹo cổ hoặc chết.
Các gia cầm nuôi đặc biệt cảm thụ với loại virus này. Tiếp xúc trực tiếp thường gián tiếp với loài chim nước di cư là nguyên nhân thường thấy của dịch. Những chợ chim sống cũng đóng vai trò quan trọng tiến hành lan truyền dịch.
Theo Cục Y tế dự phòng (Bộ Y tế), điều kiện thuận lợi tiến hành tăng tính thay thế đổi kháng nguyên của virus cúm là do người sống gần các loại gia cầm nuôi và lợn.
Vì lợn có cảm thụ cao với cả virus cúm chim và virus cúm của các loài động vật có vú, gồm các chủng virus ở người, nó có thể đóng vai trò như là động vật trộn lẫn các vật liệu di truyền của các virus cúm chim và cúm người tạo nên virus cúm mới.
Trong số 15 phân type cúm, H5N1 được quan tâm với nhiều vì sao:
– Biến dị nhanh và cho xuất hiện nó chứa các gen của các virus nhiễm từ các loài động vật không tương tự nhau.
– Có tính sinh căn bệnh cao, có nguy cơ gây nên căn bệnh nặng ở người.
– Chim có thể đào thải virus ít nhất là 10 ngày theo miệng và phân do đó tiến hành tăng lan truyền theo các đàn chim di cư.
– Nó có nguy cơ truyền trực tiếp từ chim, gà sang người.
Trên thế giới, từ cuối năm 2023 tới nay, ghi nhận nhiều đợt trỗi dậy cúm gia cầm trên động vật ở tất cả các khu vực, chủ yếu là do chủng virus cúm A(H5N1).
Tại Campuchia tiếp tục ghi nhận các ca căn bệnh cúm A(H5N1) trên người từ cuối năm 2023.
Trong nước, theo thông tin từ Cục Thú y, Bộ Nông nghiệp và tiến triển nông thôn, dịch cúm gia cầm vẫn được ghi nhận rải rác trên đàn gia cầm ở nhiều địa phương trên cả nước.
Từ đầu năm 2024 tới nay ghi nhận 6 ổ dịch cúm gia cầm tại 6 tỉnh, thành phố gồm: Bắc Ninh, Ninh Bình, Khánh Hòa, Bà Rịa – Vũng Tàu, Long An và Tiền Giang. Ngoài ra, thời điểm này đang là thời kỳ chuyển mùa, thời tiết thay thế đổi không thường thì là điều kiện thuận lợi cho các loại nguồn căn bệnh tiến triển.
Ghi nhận tiền sử dịch tễ ở nước ta, dịch cúm gia cầm mối quan hệ tới hai hệ thống sông lớn là sông Hồng và sông Mê Kông, là nơi có mật độ chăn nuôi vịt cao hơn các vùng không tương tự. Nhiều trường hợp nhiễm căn bệnh xảy ra ở các hộ gia đình chăn nuôi nhỏ lẻ.
Việc xuất hiện một vài chùm căn bệnh gia đình gợi ý là có thể yếu tố di truyền cũng đóng vai trò trong sự nhạy cảm với virus cúm gia cầm. Tuy nhiên, cho tới nay chưa tìm xuất hiện những bằng chứng rõ ràng về sự lan truyền giữa người và người.
Dịch chủ yếu tập trung vào các tháng mùa đông – xuân (khi thời tiết lạnh, ẩm). Tuy nhiên, vẫn có các ca căn bệnh xảy ra vào các thời gian không tương tự trong năm (phụ thuộc vào tình hình dịch trên đàn gia cầm tại địa phương).
Theo BS Lê Văn Thiệu con người có thể gặp phải lây truyền căn bệnh do tiếp xúc trực tiếp với gia cầm gặp phải căn bệnh qua chăn nuôi, vận chuyển, giết mổ, nấu, ăn gia cầm và sản phẩm của gia cầm căn bệnh chưa được nấu chín hoặc nấu không hợp vệ sinh.
Đáng để ý, nhiều món khoái khẩu của người Việt được xếp vào nhóm nguy cơ cao lây truyền nhiễm căn căn bệnh này.
“Tiết canh là một điển hình. Các loại tiết canh gia cầm như tiết canh vịt được nhiều người ưa chuộng vì nghĩ rằng không có vi khuẩn liên cầu lợn. Tuy nhiên, món ăn này vẫn tồn tại hàng loạt nguồn căn bệnh vì không được nấu nhiệt.
Nếu ăn tiết canh từ con vật mang virus H5N1, cũng có nghĩa đang đưa trực tiếp loại virus này vào người”, BS Thiệu cho thường.
Với các loại thịt gia cầm chưa nấu chín, vẫn còn sống, tái cũng tiềm ẩn nguy cơ lây truyền nhiễm H5N1 vì nguồn căn bệnh (nếu có) chưa gặp phải tiêu diệt. Đặc biệt chuyên gia này lưu ý nguy cơ khi ăn các loại chim trời đặc sản, vì người dân chuộng cách nấu tái cho “ngọt, bổ”.
Virus cúm gia cầm cũng có thể lây truyền nhiễm qua con người khi ăn trứng chưa được nấu chín.
“Khi ăn trứng sống, trứng chần hoặc trứng lòng đào, nếu trứng có virus H5N1, chúng ta cũng có thể đối mặt với nguy cơ nhiễm loại virus này. Người dân chỉ ăn trứng mua từ những khu vực uy tín. Đặc biệt không sử dụng các loại trứng có vỏ gặp phải nứt, có lỗ và vết bẩn trên vỏ để tiến hành trứng chần, trứng lòng đào”, BS Thiệu phân tích.
Chuyên gia này cũng nhấn mạnh việc đảm an toàn vệ sinh thực phẩm trong khâu giết mổ, nấu gia cầm.
Theo BS Thiệu, virus cúm A(H5N1) là chủng cúm độc lực cao, người gặp phải nhiễm thường diễn tiến nặng và tử vong với tỷ lệ cao (tầm 50%).
“người căn bệnh mắc H5N1 dễ đối mặt với tình trạng viêm phổi, suy hô hấp trong thời gian ngắn. Ngoài ra, căn bệnh cúm gia cầm trên người hiện chưa có thuốc điều trị đặc hiệu cũng như chưa có vaccine phòng căn bệnh. Việc điều trị chủ yếu là điều trị triệu chứng”, BS Thiệu nói.
Điều may mắn là hiện chưa có bằng chứng cho xuất hiện cúm A(H5N1) lây truyền từ người sang người.
Tuy nhiên, theo BS Thiệu, trong quá trình lây truyền lan virus sẽ không ngừng rối loạn, như chúng ta có thể xuất hiện ở SARS-CoV-2.
Do đó, giới chuyên môn đặt ra mối lo ngại về việc H5N1 rối loạn và có nguy cơ lây truyền nhiễm từ người sang người.
Đáng để ý, nếu có nhiều người mắc căn bệnh thì tiến hành tăng nguy cơ người căn bệnh trở thành nơi trộn lẫn các virus cúm người và động vật tạo điều kiện thuận lợi cho việc tái tổ hợp tạo thành virus mới, với gen virus cúm người và tiến hành cho dịch dễ lan truyền từ người sang người, gây nên nên đại dịch ở người.
Các nghiên cứu cho xuất hiện rằng, có 3 điều kiện cần thiết phải thiết để xuất tiên tiến dịch.
– Thứ nhất là chủng virus cúm hoang dại có thể truyền sang cho người.
– Thứ hai là virus mới có nguy cơ nhân lên ở người và gây nên căn bệnh.
– Thứ ba là virus mới có nguy cơ truyền từ người sang người và gây nên ra các vụ đại dịch lớn.
nói từ năm 1997, hai điều kiện đầu tiên từng xảy ra ở Hồng Kông năm 1997 và năm 2003 (H5N1), ở Hà Lan năm 2003 (H7N7), ở Việt Nam và Thái Lan năm 2004-2005 (H5N1).
