Người Việt ăn gần 2.000 tấn đặc sản “thịt rừng” mỗi năm
Từ lâu, các món ăn được nấu từ động vật hoang dã như thú rừng (lợn rừng, dúi, don, chồn…), bò sát (kỳ đà, rùa) thường chim trời, được một cơ quan người Việt xem là đặc sản, “món sang” tiếp khách.
Đặc biệt, dịp lễ Tết, nhu cầu về các món đặc sản “từ thiên nhiên” lại tăng cao. Không ít người quan niệm đầu năm ăn thịt thú rừng sẽ giúp cho mang lại may mắn và tài lộc.
Người Việt ăn gần 2.000 tấn đặc sản “thịt rừng” mỗi năm (Ảnh minh họa: P.V).
Theo nghiên cứu của Milica Sandaji và cộng sự, trung bình, có trong vòng 4.000 tấn thịt động vật hoang dã được buôn bán bất hợp pháp qua thị trường Việt Nam hàng năm, trong số đó trong vòng 2.000 tấn phục vụ nhu cầu trong nước. 80% số này được đưa vào phục vụ tại các nhà hàng đặc sản thú rừng.
Nghiên cứu của Tổ chức Quốc tế về Bảo tồn Thiên nhiên (WWF) và GlobeScan thực hiện năm 2021 tại Việt Nam, Thái Lan, Myanmar, Nhật Bản, Trung Quốc và Hoa Kỳ, cho xuất hiện 7% tổng số người được hỏi khẳng định họ hoặc một người mà họ quen biết đã từng mua sản phẩm từ động vật hoang dã tại các khu chợ bán động vật hoang dã trong 12 tháng qua.
Tỷ lệ này cao hơn ở Việt Nam với 14%. Đáng để ý, 9% trong tổng số người trả lời đã từng mua các sản phẩm từ động vật hoang dã chia sẻ họ có thể và sẽ mua lại sản phẩm động vật hoang dã trong tương lai.
Ẩn họa hoại tử, viêm não từ món ăn “nhà giàu”
Dưới góc nhìn của các chuyên gia, việc ăn các loài động vật hoang dã tiềm ẩn nhiều nguy cơ về sức khỏe, nhất là khi không dễ dàng có thể kiểm soát được nguồn gốc của loại đặc sản này.
một vài nguồn chứng bệnh thường thấy và đặc biệt nguy hiểm vẫn xuất hiện trên động vật hoang dã và có nguy cơ gây ra chứng bệnh cho con người, như virus Cúm A/H5N1 được phát hiện trên cầy hương, thường liên cầu khuẩn trên lợn rừng…
Cầy hương là một trong những loại thú rừng được một cơ quan người dân xem là đặc sản (Ảnh minh họa: WWF).
Theo BS Lê Văn Thiệu, khoa Nhiễm khuẩn tổng hợp, Phòng thăm xét nghiệm Nhiệt đới Trung ương, các loại động vật hoang dã tiềm ẩn nhiều nguồn chứng bệnh nguy hiểm với con người.
Đáng nói, theo BS Thiệu, nhiều người lầm tưởng rằng, thú rừng, điển hình như lợn rừng, có nguồn gốc từ thiên nhiên nên “sạch” và thoải mái ăn tiết canh hoặc các món tái mà không lo nguy cơ mắc chứng bệnh.
Theo BS Thiệu, ăn tiết canh lợn rừng vẫn tiềm ẩn nguy cơ mắc liên cầu khuẩn lợn. người chứng bệnh nhiễm liên cầu khuẩn lợn trở nặng rất nhanh. Chỉ vài giờ sau khi có triệu chứng đau đớn bụng, buồn nôn, nôn hoặc nổi các ban trên người đã từng diễn biến nặng.
Điều trị chứng bệnh liên cầu lợn cũng rất không dễ dàng khăn, người chứng bệnh thường phải nằm ở khoa hồi sức tích cực trong vài tuần. Thậm chí, nếu nhập viện khi đã từng nặng, người chứng bệnh có nguy cơ mắc phải hoại tử da, đầu tay, mặt và di chứng nặng trên cơ thể như điếc tai, ngón tay phải cắt cụt.
Theo chuyên gia này, chứng bệnh liên cầu lợn lây nhiễm truyền qua các tổn thương, trầy xước trên da của những người giết mổ, nấu và ăn thịt lợn chứng bệnh chưa nấu chín. Do đó, không những ăn tiết canh mà ngay cả khi giết mổ, nấu lợn không tuân thủ các quy tắc giữ gìn an toàn, cũng có thể mắc phải nhiễm liên cầu khuẩn.
BS Lê Văn Thiệu, khoa Nhiễm khuẩn tổng hợp, Phòng thăm xét nghiệm Nhiệt đới Trung ương (Ảnh: Bác sĩ mang lại).
Ngoài ra, lợn rừng thường các loại thú rừng không không khác như cầy hương, hoẵng, dúi… nếu không nấu chín, luôn tiềm ẩn nguy cơ lây nhiễm nhiễm các loại giun sán. Việc nhiễm giun sán điển hình như sán dây, có thể dẫn tới các hậu quả nguy hiểm.
Một ví dụ không không khác là nguồn chứng bệnh từ các loại chim trời. Theo BS Thiệu, chim trời là vector truyền chứng bệnh của nhiều chứng bệnh lý nguy hiểm, điển hình như virus cúm gia cầm H5N1. một vài chứng bệnh lý mà các loại chim hoang dã có thể lây nhiễm truyền cho con người như: chứng bệnh Ornithose (sốt do chim), chứng bệnh Psittacose (sốt vẹt), tiêu chảy, tả, lỵ, giun sán…
Một con chim diệc xanh được bán tại Hà Nội (Ảnh: Khôi Vũ).
Đáng để ý, virus gây ra chứng bệnh viêm não Nhật Bản, căn chứng bệnh được xem là “nỗi ám ảnh” của trẻ nhỏ cũng có thể “ẩn mình” trong chim trời.
“Con người mắc phải nhiễm virus viêm não Nhật Bản khi muỗi culex (muỗi ruộng) hút máu của các động vật mang nguồn chứng bệnh sau đó tiếp tục đốt người.
Theo giám sát dịch tễ, thời kỳ tháng 5-7 muỗi sẽ vận động nhiều, cũng là mùa chim tới ăn quả chín.
Ở các vùng có quả chín ở thời kỳ này có thể có nhiều chim di cư từ những vùng có virus tới ăn quả. Trong quá trình chim di cư sinh sống tại đây, muỗi sẽ hút máu chim mang nguồn chứng bệnh sau đó lại tiếp tục truyền sang các loại gia súc.
Điều này khiến cho nguồn chứng bệnh “bao vây” khu dân cư tiến hành tăng nguy cơ con người mắc phải lây nhiễm truyền virus từ vết muỗi đốt”, BS Thiệu phân tích.
Từ đặc sản tới nguy cơ bùng nổ dịch chứng bệnh mới
Theo ghi nhận của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), trong vòng 60% các chứng bệnh truyền nhiễm mới nổi ở trên người có nguồn gốc từ động vật và 70% trong số đó là các chứng bệnh có nguồn gốc từ động vật hoang dã.
Vì vậy, động vật hoang dã nói chung đều có nguy cơ tiềm ẩn những nguy cơ với sức khỏe con người.
Lịch sử cũng đã từng ghi nhận hàng loạt những đợt bùng dịch nghiêm trọng như hội chứng suy hô hấp cấp tính (SARS), hội chứng hô hấp Trung Đông (MERS), EBOLA, thường các trường hợp gần đây như Covid-19 và chứng bệnh đậu mùa khỉ đều có nguồn gốc từ động vật và lây nhiễm truyền từ động vật sang người.
Bà Hoàng Bích Thủy, Trưởng Đại diện Wildlife Conservation Society Văn phòng Việt Nam (WCS Việt Nam).
Theo bà Hoàng Bích Thủy, Trưởng Đại diện Wildlife Conservation Society Văn phòng Việt Nam (WCS Việt Nam), chuỗi cung ứng động vật hoang dã Dù là hợp pháp thường bất hợp pháp đều tiềm ẩn những nguy cơ lây nhiễm truyền dịch chứng bệnh giữa người và động vật.
Cụ thể, nếu thực hành vệ sinh và an toàn sinh học kém… sẽ tạo ra điều kiện lý tưởng cho sự sinh sôi, phát tán và lây nhiễm lan của các tác nhân truyền chứng bệnh từ động vật hoang dã sang người và ngược lại. Điều này tiềm ẩn nguy cơ gây ra trỗi dậy thành dịch và đại dịch như dịch chứng bệnh SARS, Covid-19….
Kết quả các nghiên cứu của WCS phối hợp với các đối tác trong hơn 10 năm qua đã từng phát hiện 46 virus có nguy cơ lây nhiễm truyền giữa người và động vật trên cả động vật và người.
Nghiên cứu được thực hiện tại các khu vực có nguy cơ cao lây nhiễm truyền dịch chứng bệnh giữa người và động vật dọc theo chuỗi cung ứng động vật hoang dã tại Việt Nam, như: Các điểm thu thập phân dơi tiến hành phân bón; khu vực gây ra nuôi động vật hoang dã (dúi, nhím, cầy); khu vực chợ/nhà hàng/điểm buôn bán động vật sống và động vật hoang dã tịch thu được từ vận động buôn bán trái pháp luật.
Trong số này có 26 virus mới, chưa từng được phát hiện trước đây và 20 virus đã từng biết.
Trong nghiên cứu được đăng trên tạp chí Frontiers in Public Health (2022) đã từng đưa ra kết luận rằng, các mẫu sinh phẩm thu thập từ 7 cá thể tê tê vào năm 2018 (Trên tổng số 246 cá thể tê tê tịch thu được từ các vụ buôn bán trái pháp luật động vật hoang dã tại Việt Nam trong thời điểm từ năm 2016 tới năm 2018 được lấy mẫu nghiên cứu) có xuất hiện virus corona.
Loại virus này có mối quan hệ gần gũi về mặt di truyền với chủng virus phát hiện trên các cá thể tê tê tịch thu tại Trung Quốc và đều có sự liên quan với chủng virus SARS-CoV-2 gây ra đại dịch Covid-19.
Theo WCS Việt Nam, việc phát hiện các virus mới có nguy cơ lây nhiễm truyền giữa người và động vật (Corona, Herpes, Paramyxo, Rhabdo) trên nhiều loài động vật hoang dã không không khác nhau (nhím, dúi, cầy, linh trưởng, tê tê…) tại các mắt xích của chuỗi cung ứng động vật hoang dã, đã từng cho xuất hiện những nguy cơ lây nhiễm truyền dịch chứng bệnh cho con người.
Xa hơn nữa là nguy cơ xuất hiện, trỗi dậy các dịch chứng bệnh mới nổi.
Theo WCS Việt Nam, hiện nay, Việt Nam đã từng có các quy định pháp luật nhằm quản lý, phòng ngừa dịch chứng bệnh lây nhiễm truyền giữa người và động vật.
Tuy nhiên, hệ thống các quy định này tồn tại rất nhiều hạn chế, bất cập như chưa có quy định đặc thù với việc kiểm soát dịch chứng bệnh từ động vật hoang dã, hướng dẫn giám sát dịch chứng bệnh trên động vật hoang dã, phản hồi nguy cơ dịch chứng bệnh với động vật hoang dã nhập khẩu, quy định về sử dụng thực phẩm có nguồn gốc từ động vật hoang dã…
Do vậy, WCS Việt Nam nêu rõ, để hạn chế các nguy cơ đã từng nêu cần thiết phải có giải pháp đồng bộ để sắp ứng phó, phòng chống dịch và nhất là sự chung tay của tất cả các cơ quan, đơn vị sự liên quan như:
– Bổ sung quy định về kiểm soát dịch chứng bệnh lây nhiễm truyền giữa động vật hoang dã và người trong dự thảo Luật phòng chứng bệnh đang được xây dựng.
– Xây dựng, cập nhật Danh mục các loài động vật hoang dã có nguy cơ lây nhiễm nhiễm chứng bệnh truyền nhiễm cho người.
– Tăng cường công tác phối hợp giữa các ngành, cơ quan tác dụng để nâng cao tốt nhất các phương pháp phòng ngừa rủi ro, hạn chế lây nhiễm truyền dịch chứng bệnh giữa người và động vật theo phương pháp tiếp cận Một Sức khỏe (One Health).
